1. BR10965249«Құрылыс және қорғаныс өнеркәсібінің қажеттіліктері үшін қанықпаған полиэфирлі шайырлар негізінде жаңа тығыздағыштар мен желімдер жасау».
2. Актуальность. Әлемдік нарықта герметикалық және желімдік материалдарды өндіру және тұтыну үнемі өсіп келеді. Соңғы аналитикалық зерттеулердің бірінде герметиктер мен желімдерге жаһандық сұраныстың жылына орта есеппен 5%-ға өсуі болжануда, 2022 жылға қарай сұраныс - 2,0 миллион тоннаны құрайды. Адгезивтерге қажеттіліктің өсуінің басты драйверлері құрылыс индустриясында, өңдеу өнеркәсібінде, электроника, қаптама өндірісінде - және ең алдымен дамушы елдерде болады. Маркетингтік талдауға сәйкес Қазақстандық нарыққа адгезивтер импортының үлесі өте жоғары. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында герметикалық және желімдік материалдардың отандық өндірушісі жоқ. Өз кезегінде, қарқынды дамып келе жатқан заманауи тәсілдер, құрылыстағы технологиялар, машина жасау, авиақұрылыс, сондай-ақ жөндемелі-тұрмыстық қызметтер құрылыс химиясының инновациялы отандық материалдарын өндіруді талап етеді.
Демек, қол жетімді арзан шикізат негізінде тиімді герметикалық және желімдік материалдардың отандық рецептураларын жасау өзекті болып табылады. Отандық өндірістің герметиктері мен желімдерін қолдану өзіндік құнды ғана емес, сонымен бірге еңбек сыйымдылығын да едәуір төмендетуге, сондай-ақ құрылысты-монтаждық жұмыстардың сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.
Әлемдік нарықта герметикалық және желімдік материалдардың алуан түрлілігі оларды қолдану мен таңбалауды таңдауда қиындықтар туғызады. Олардың ішінде ең көп тарағаны акрилат пен силикон (силиконды) негізіндегі қатайтылған герметиктер болды. Акрилді герметикалық материалдардың негізгі кемшіліктері - ылғалға және ультракүлгін сәулеге төмен төзімділік, жоғары температурада тұрақтылықтың төмендеуі, шектеулі қолдану (ішкі әрлеу) болып табылады. Силиконды герметиктер қолданудың әмбебаптығымен ерекшеленеді, бірақ құны жоғары.
Әзірлеу үшін ұсынылған герметик - бұл қанықпаған карбон қышқылдары мен амидтегі қанықпаған полиэфир ерітіндісі. Бұл рецептура герметикалық композициядағы еріткіштердің артық қоспаларынан арылуға, УК-сәулеленуге, адгезияға төзімділікті арттыруға және материалға басқа жағымды қасиеттерді қосуға мүмкіндік береді.
3. Мақсаты Атыс қаруы мен артиллериялық қарулардың оқ-дәрілерін, құрама бұйымдар мен станок жасау мен құрылыстағы металл конструкциялардың түйіспелерін герметизациялау үшін жаңа атмосфераға төзімді герметикалайтын материалдар мен қанықпаған карбон қышқылдары мен амидтері бар полиэфир шайырларының сополимерлері негізінде желімдер жасаудың ғылыми-практикалық негіздерін және инновацияларын әзірлеу.
4. Күтілетін нәтижелер
- Қолжетімді және арзан шикізат негізінде қанықпаған полиэфир шайырларының радикалды сополимеризациясын зерттеу арқылы жаңа герметиктер мен желімдер жасау. Алынған нәтижелерді жаңа импортты алмастыратын өнімдер мен материалдар өндірісіне енгізу.
- Винил мономерлері ерітінділеріндегі қанықпаған полиэфирлердің қатаю реакцияларының механизмдерін зерттеу үрдісінде әзірленген жаңа материалдар. Әзірленген герметиктер мен желімдер импорттық өнімдерге балама бола алады.
- Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының өнімдеріндегі қазақстандық құрамды ұлғайту үшін жаңа импортты алмастыратын өнімдер мен материалдар жасау. Елдің машина жасау, қорғаныс және құрылыс салаларында сұранысқа ие түпкілікті өнімнің өзіндік құнын төмендету. Өндірісте сұранысқа ие отандық өнімді енгізу арқылы импортқа тәуелділікті азайту және еңбек өнімділігін арттыру.
- Қазақстанның ғылыми әлеуетінің беделін арттыру, ғылым мен өндірістің интеграциясы. Жаңа жұмыс орындарын құру, әлеуметтік мұқтаждықтарға бағытталған қаражаттың бюджетке түсуін ұлғайту. Ғылымға және ғылымды қажетсінетін өндірістерге жас мамандардың келуі.
Қазақстан Республикасының 2050 жылға дейінгі даму стратегиясының ұзақ мерзімді басымдықтарының бірі «жаңа бағыттың экономикалық саясаты – пайда алу, инвестициялар мен бәсекеге қабілеттіліктен қайтарым алу принципіне негізделген түгел қамтитын экономикалық прагматизм» болып табылады. Осы бағдарлама шеңберінде әзірленген зерттеу кейбір конструкциялық материалдардың импортты алмастыру проблемасын шешіп қана қоймай, сондай-ақ халықаралық нарықта жаңа отандық бәсекеге қабілетті өнімнің пайда болуына ықпал ететін болады. Әртараптандырылған және инновациялық экономиканы құру үшін өзіндік ғылыми-технологиялық және инновациялық базаны дамыту қажет («Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспары» Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығы). Бағдарлама шеңберінде сатып алынатын жабдық Республикадағы жетекші ғылыми орталықтардың бірі – академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университетіндегі ғылыми зерттеулер үшін қазіргі заманғы инфрақұрылым құруға ықпал ететін болады. Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына (2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1050 ҚР ҮҚ) сәйкес тиісті жергілікті ғылыми – әдістемелік әлеуетті қалыптастыру және дамыту Қазақстан Республикасының тау-кен металлургия кешенін және өнеркәсіптің қайта өңдеу салаларын технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесетін болады.
5. Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні және олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, егер бар болса және сәйкес профильдерге сілтемелер).
1. Тажбаев Еркеблан Муратович – х.ғ.д., БҒД, бағдарлама жетекшісі
Scopus Author ID 55214005800
Researcher ID U-5835-2018
ORCID https://orcid.org/0000-0003-4828-2521
2. Буркеева Гульсым Кабаевна – PhD, АҒД
Scopus Author ID 55601738500
Researcher ID U-6050-2018
ORCID https://orcid.org/0000-0003-1993-7648
3. Кажмуратова Акерке Темиргалиевна – х.ғ.к., АҒД
Scopus Author ID 23469864200
Researcher ID ABH-5182-2020
ORCID https://orcid.org/0000-0003-4044-8419
4. Жапарова Ляззат Жаныбековна – PhD, АҒД
Scopus Author ID 23471556400
Researcher ID U-6016-2018
ORCID https://orcid.org/0000-0003-1894-0255
5. Айнабаев Асанали Ануарович – х.ғ.к., ҒД
Scopus Author ID 13606415600
Researcher ID AAF-2956-2020
ORCID https://orcid.org/0000-0002-3443-446X
6. Ковалева Анна Костантиновна – PhD, ҚҒД
Scopus Author ID 55601320500
Researcher ID S-1516-2018
ORCID https://orcid.org/0000-0001-9758-648X
7. Муслимова Данагуль Магазовна – PhD докторанты, инженер
Scopus Author ID
Researcher ID
ORCID https://orcid.org/0000-0002-3041-7072
8. Галиева Альдана Рымжановна – PhD докторанты, инженер
Scopus Author ID 57230130900
Researcher ID АВЕ-9694-2021
ORCID https://orcid.org/0000-0002-8551-6297
9. Болатбай Абылайхан Нұрланұлы – PhD докторанты, инженер
Scopus Author ID 57283136100
Researcher ID АВЕ-9667-2021
ORCID https://orcid.org/0000-0001-5047-3066
10. Нұрсейіт Гүлім Дәулетқызы – магистранты, инженер
Scopus Author ID
Researcher ID
ORCID https://orcid.org/0000-0002-0819-1441
11. Насихатұлы Ермауыт – магистранты, инженер
Scopus Author ID 57283296800
Researcher ID АВЕ-9685-2021
ORCID https://orcid.org/0000-0003-4574-0902
6. Басылымдар тізімі (оларға сілтемелер) және патенттер