1. ИТН, жоба атауы. 0120RK00274 1. IRN, жоба атауы. 0120RK00274 «Мезогенді наножүйелердегі қасиетті қалыптастыру факторы ретінде молекулалардың өзінен-өзі ассоциациялау мен сольватациялаудың молекулааралық эффектілерін зерттеу».
2. Өзектілігі. Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың өзекті міндеттерінің бірі көмірсутекті шикізаттан қажетті қасиеттері бар жаңа перспективалы наноматериалдарды жасау болып табылады. Өндірістік органикалық химияда хош иісті қосылыстар ерекше орын алады, өндіріс көлемі бойынша дүние жүзінде полимерлер өндірісінен кейінгі екінші орында. Ароматты қосылыстардың көп бөлігі мезоморфтық қасиеттерге ие. Оларға бифенилдердің, диарилетилендердің, диарилацетилендердің, Шифф негіздерінің, азобензолдардың және басқалардың туындылары жатады. Дегенмен, елеулі технологиялық жетістіктер фонында сұйық кристалдардың мезоморфтық қасиеттерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін жасауда артта қалу байқалады, бұл ақыр соңында сұйық кристалдық материалдарды алу технологияларының дамуына кедергі келтіреді. Мезоморфтық қасиеттерді мақсатты түрлендіру үшін қосылыстардың мезогенезінің ғылыми негіздерін жасау сұйық кристалды заттарды зерттеуге біртұтас көзқарасты талап етеді, атап айтқанда: ортақ құрылымдық белгімен біріктірілген органикалық қосылыстардың бірнеше кластарын зерттеу; заттардың қасиеттерін, атап айтқанда, спектроскопиялық, термодинамикалық және анизотроптық қасиеттерін біріктіріп зерттеу; молекулалардың өздігінен қосылуының әсерін, сондай-ақ көрсетілген қасиеттерге сольватациялық әсерлерді есепке алу; макроскопиялық қасиеттерді қалыптастырудағы молекулааралық әрекеттесулердің рөлін белгілеу; LC қосылыстарының қасиеттерін зерттеу және ең тиімді және қолайлы әдістерді анықтау үшін заманауи тұжырымдамаларды және компьютерлік молекулалық модельдеу әдістерінің жиынтығын қолдану. Сұйық кристалдық құрылымдардың көрінісінде молекулааралық әрекеттесулер шешуші рөл атқарады. Молекула аралық күштердің әсерінен молекуладағы өзгерістерді бағалау үшін бос молекуланың спектрін дәл түсіндіру өте қажет. Молекулалардың қалыпты тербелістерінің барлық жиіліктерін білу термодинамикалық функцияларды есептеу үшін, сондай-ақ әртүрлі сұйық кристалдық фазалардағы молекулалық ансамбльдің конформациялық күйін спектроскопиялық бақылау үшін қажет.
3. Мақсат. Ароматты қосылыстарды компьютерлік кванттық-химиялық молекулалық модельдеу негізінде мезоморфты қасиеттерді қалыптастыру механизмі мәселесін шешудің тиімді тәсілін жасау үшін қосылыстардың физика-химиялық қасиеттерін анықтайтын және мезогенді қосылыстардың молекулаларының өзінен-өзі біріктіруі мен сольватациялау кезінде пайда болатын молекулааралық өзара әрекеттесудің әсерін зерттеу.
4. Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер. Зерттелетін қосылыстардың ассоциацияларының молекулалық модельдері (алмастырылған бифенилдер, диарилетилендер, диарилацетилендер, Шифф негіздері, азобензолдар). Орынбасарлардың электрондық әсерлерін, энергетикасын және молекулааралық әрекеттесу табиғатын, молекулааралық күштердің әсерінен молекулалардың өзгеруін кванттық-химиялық бағалау. Ассоциациялардың есептелген тербеліс инфрақызыл спектрлері және байланысқан молекулалардың термодинамикалық (энтропия, энтальпия, жылу сыйымдылық) және анизотроптық қасиеттерінің (дипольдік момент және компоненттер) жиынтығы. Сольватталған молекулалардың құрылымы мен қасиеттері туралы есептелген мәліметтер жиынтығы; мезогенді қосылыстардың спектроскопиялық, термодинамикалық және анизотропты қасиеттеріне молекулалардың сольватациясының әсерін кванттық-химиялық бағалау.
5. Зерттеу тобының мүшелерінің аты-жөні және олардың сәйкестендіргіштері.
Жоба жетекшісі: Абуляисова Ляззат Кабылашевна, х.ғ.к., қауым. профессор, «Физикалық және аналитикалық химия» кафедрасының профессоры. Академик Е.А. Бөкетов университеті (Scopus Author ID: 55982001300; Orcid ID: 0000-0002-7530-3378).
Инженер: Дюсембаева Ляйля Файзулаевна, маман («Химия» мамандығы).
6. Басылымдар тізімі. Барлығы – 6, оның ішінде 2 баспада және қаралуда:
1. Нұртаева А.Қ., Абуляисова Л.К. 4-этоксибензилиден-4'-бутиланилиннің молекулалық құрылымы мен тербеліс спектрлерінің кванттық-химиялық талдауы // Қолданбалы және іргелі зерттеулердің халықаралық журналы. - 2021. - No 9. - С. 100-106.
2. Нұртаева А.Қ., Абуляисова Л.Қ. Бензонитрилдің құрылымы мен тербеліс жиіліктері: кванттық механикалық талдау // Ғылым, білім және өндіріс интеграциясы – Ұлт жоспарын жүзеге асырудың негізі (Сағынов оқулары No13): Тр. Int. ғылыми-практикалық Конф., 2-бөлім. - Қарағанды, 2021. - С. 1875-1877.
3. Нұртаева А.Қ. (Абуляисова Л.Қ. – жетекшісі). Азометиндер: бірінші қағидалардан құрылымдық-діріл есептеулер // ǴYLYM JÁNE BILIM - 2021: Колл. Матер. XVI Int. ғылыми. конф. шпилька. және жас. үйренді. - Нұр-Сұлтан, 2021. - С. 1036-1040.
4. Абуляисова Л.К. Сұйық кристалдарды молекулалық модельдеу. - Қарағанды, 2021. - 160 б.
- редакциядағы материалдар:
5. Нұртаева А.Қ., Абуляйсова Л.Қ. Бензенаминдік конформацияларды модельдеу және салыстырмалы талдау // Молекулалық инженерия және нано- және биотехнологиялар үшін есептеулік модельдеу: наноэлектроникадан биополимерлерге дейін: Матер. Екінші халықаралық ғылыми конференция – Черкассы, 2021. – баспада.
6. Нұртаева А.Қ., Абуляисова Л.Қ. N- (p-метоксибензилиден) -п-бутиланилиннің контактты конформерлерін модельдеу: DFT, NBO талдауы. - Мәскеу университетінің химия хабаршысы. - қаралуда.
ИРН, Жоба атауы.
AP08955795 «Бөлшек ретті жүктемелі жылуөткізгіштік теңдеуіне арналған шеттік есептер»
Өзектілігі.
Соңғы жылдары жүктелген теңдеулер үшін әртүрлі шекаралық есептерді зерттеу көлемі кеңеюде, олардың ерекшелігі бөлшек интегро-дифференциалдау операторларының шекаралық жағдайында болуы болып табылады. Жүктелген қосылғыш бөлшек туынды түрінде ұсынылған кезде жүктелген жылуөткізгіштік теңдеуінің шекаралық есептері қызығушылық тудырады. Қазіргі уақытта мұндай есептер толық зерттелмеген.
Мақсаты. Белгілі бір функционалдық кластарда жылуөткізгіштіктің бөлшекті-жүктелген теңдеуі үшін шеттік есептерді қою және зерттеу; қойылған шеттік есептерді арнайы функциялары бар ядролары бар екінші текті Вольтерраның интегралдық теңдеулеріне келтіру; теңдеудің жүктелген қосылғышында туындының ретінің шектік жағдайларын зерттеу.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер.
Жылуөткізгіштіктің бөлшекті-жүктелген теңдеуі үшін шеттік есептер қойылды (теңдеудің жүктелген қосылғышы бөлшек туынды түрінде ұсынылған).Қойылған шеттік есептер ядродағы сингулярлығы бар немесе арнайы функциялары бар ядролары бар екінші текті Вольтерраның интегралдық теңдеулеріне келтірілді.
Жылуөткізгіштіктің шеттік есебінің теңдеуіндегі жүктелген қосылғыштың бөлшек туындысының ретінің шектік жағдайларын зерттелді.
Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, orcid, егер бар болса және тиісті профильдерге сілтемелер болса).
|
Аты-жөні, дәрежесі/ғылыми дәрежесі , ғылыми атағы |
Scopus Author ID |
Researcher ID |
ORCID |
|
Космакова Минзиля Тимербаевна, PhD |
56368167200 |
AAN-8009-2020 |
0000-0003-4070-0215 |
|
Орумбаева Нургул Тумарбековна, ф.-.м.ғ.к, қауымдастырылған профессор |
57192194581 |
AAC-6441-2020 |
0000-0003-1714-6850 |
|
Искаков Сагындык Абдрахманович, PhD |
57195808870 |
AAG-2923-2020 |
0000-0001-9587-7005 |
|
Касымова Лайла Жумажановна, PhD докторанты |
|
AAP-7638-2020 |
0000-0002-4696-867X |
Жарияланымдар (оларға сілтемелермен) және патенттер тізімі
Шетелдердегі тезистер
1 Космакова М.Т., Касымова Л.Ж. К решению уравнения теплопроводности с дробной нагрузкой // Марчуковские научные чтения – 2020: Тезисы Междунар. конф., посв. 95-летию со дня рождения акад. Г. И. Марчука / Ин-т вычислит. математики и матем. геофизики СО РАН. ‒ Новосибирск: ИПЦ НГУ, 2020. – С. 16.
http://conf.nsc.ru/files/conferences/msr2020/616453/%D0%A2%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%81%D1%8B%202020%20DOI_final.pdf
2 Космакова М.Т., Тулеутаева Ж.М. К решению уравнения теплопроводности в вырождающейся двумерной области // Марчуковские научные чтения – 2020: Тезисы Междунар. конф., посв. 95-летию со дня рождения акад. Г. И. Марчука / Ин-т вычислит. математики и матем. геофизики СО РАН. ‒ Новосибирск: ИПЦ НГУ, 2020. – С. 16-17.
http://conf.nsc.ru/files/conferences/msr2020/616453/%D0%A2%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%81%D1%8B%202020%20DOI_final.pdf
3 Akhmanova D.M., Kosmakova M.T., Shamatayeva N.K. About boundary problem for essential loaded heat equations // Марчуковские научные чтения – 2020: Тезисы Междунар. конф., посв. 95-летию со дня рождения акад. Г. И. Марчука / Ин-т вычислит. математики и матем. геофизики СО РАН. ‒ Новосибирск: ИПЦ НГУ, 2020. – С. 4.
http://conf.nsc.ru/files/conferences/msr2020/616453/%D0%A2%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%81%D1%8B%202020%20DOI_final.pdf
2021 жыл
ИРН, Жоба атауы
AP08955795 «Бөлшек ретті жүктемелі жылуөткізгіштік теңдеуіне арналған шеттік есептер»
Өзектілігі
Математикалық физиканың классикалық емес модельдерінің кең спектрі ізделінді функцияның мәндерін және оның берілу аймағындағы кейбір әртүрліліктердегі жоғары ретті бөлшек туындыларын қамтитын теңдеулермен ұсынылған. Бірақ бұл есептер үшін қатаң математикалық теория әлі құрылған жоқ. Жоба шеңберінде зерттеліп отырған шеттік есептердің шешілуін ядродағы сингулярлықтары бар немесе арнайы функциялары бар ядролары бар екінші текті Вольтерр интегралдық теңдеулерінің шешілуіне келтіру мәселелері және бөлшек ретті жүктемесі бар жылуөткізгіштік теңдеуі үшін шеттік есептердің шешілуін талдау жүзеге асырылады. Шеттік есептің теңдеуіне бөлшек туынды түрінде жүктелген қосылғыш кіреді, ал пайда болған интегралдық теңдеудің ядросында арнайы функциялар болады.
Мақсаты. Белгілі бір функционалдық кластарда жылуөткізгіштіктің бөлшекті-жүктелген теңдеуі үшін шеттік есептерді (ШЕ) қою және зерттеу; қойылған шеттік есептерді (ШЕ) арнайы функциялары бар ядролары бар екінші текті Вольтерраның интегралдық теңдеулеріне (ИТ) келтіру; жүктелген бастапқы шеттік есептегі бөлшек туынды ретіне, сондай-ақ жүктеме сипатына байланысты алынған интегралдық теңдеулерді шешу мәселелерін зерттеу.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер.
Жылуөткізгіштіктің шеттік есебінің теңдеуіндегі жүктелген қосылғыштың бөлшек туындысының ретінің шектік жағдайлары зерттелді.
Жылуөткізгіштік теңдеуінің шеттік есебінің жүктемемен берілген қосылғышының бөлшек туынды ретінің шекті жағдайлары зерттелді. Белгілі бір функционалдық кластардағы бастапқы шеттік есептердегі жүктелген қосылғыштағы бөлшек туынды ретінің өзгеру интервалына,сондай-ақ жүктеме сипатына байланысты есептер немесе осылардан туындайтын интегралдық теңдеулер шешулерінің бар және жалғыз болуы теоремалары қойылды.
Интегралды теңдеулер шешу мәселелерін зерттеу кезінде жылуөткізгіштіктің қойылған шеттік есебі теңдеуінің дифференциалдық бөлігінің сипаты мен алынған интегралды теңдеулер ядросының ерекшеліктерінің байланысы көрсетілді.
Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, orcid, егер бар болса және тиісті профильдерге сілтемелер болса).
|
Аты-жөні, дәрежесі/ғылыми дәрежесі , ғылыми атағы |
Scopus Author ID |
Researcher ID |
ORCID |
|
Космакова Минзиля Тимербаевна, PhD |
56368167200 |
AAN-8009-2020 |
0000-0003-4070-0215 |
|
Орумбаева Нургул Тумарбековна, ф..м.ғ.к.,қауымдастырылған профессор |
57192194581 |
AAC-6441-2020 |
0000-0003-1714-6850 |
|
Искаков Сагындык Абдрахманович, PhD |
57195808870 |
AAG-2923-2020 |
0000-0001-9587-7005 |
|
Касымова Лайла Жумажановна, PhD докторанты |
|
AAP-7638-2020 |
0000-0002-4696-867X |
Жарияланымдар (оларға сілтемелермен) және патенттер тізімі
Шетелдердегі тезистер
1 Космакова М.Т., Касымова Л.Ж. О разрешимости дробно-нагруженной задачи теплопроводности // Современные методы теории функций и смежные проблемы: материалы междунар. конф. – Воронеж, 2021. – С. 160-165. https://vzmsh.math-vsu.ru/files/vzmsh2021.pdf
2 Кажкенова Н.Ж., Орумбаева Н.Т. Об одной нелинейной краевой задаче для дифференциального уравнения в частных производных третьего порядка // Современные методы теории функций и смежные проблемы: материалы междунар. конф. – Воронеж, 2021. – С. 133-134. https://vzmsh.math-vsu.ru/files/vzmsh2021.pdf
Қазақстан Республикасындағы тезистер
1. Космакова М.Т., Касымова Л.Ж. Задача Дирихле для уравнения теплопроводности с дробной нагрузкой // Традиц. междунар. апрель. математ. конф. в честь Дня работников науки РК, посвящ. 75-летию акад. НАН РК Кальменова Т.Ш.: тезисы докладов. – Алматы, 2021. – С. 37.
http://www.math.kz/public/filemanager/userfiles/Abstracts_of_conference_2021.pdf
Шетелдердегі мақалалар
1.Kosmakova M.T., Ramazanov М.I., Kasymova L.Zh. To Solving the Heat Equation with Fractional Load / М.I. Ramazanov, М.Т. Kosmakova, L.Zh. Kasymova // Lobachevskii Journal of Mathematics — 2021. — Vol. 42, No. 12. — P. 2854 - 2866 (в печати). (Scopus 50%, 2019; 48%, 2020), DOI: 10.1134/S1995080221120210
Қазақстан Республикасындағы мақалалар (КОКСОН)
1 Kosmakova M.T., Iskakov S.A., Kasymova L.Zh. To solving the fractionally loaded heat equation // Вестник Карагандинского Университета. Серия математика. - Караганда, 2021. - № 1 (101). - С. 65-77. DOI 10.31489/2021M1/65-77
https://mathematics-vestnik.ksu.kz/apart/2021-101-1/7.pdf (Web of Science)
2 Orumbayeva N.T., Keldibekova A.B. On a solution of a nonlinear semi-periodic boundary value problem for a third-order pseudoparabolic equation // Kazakh Mathematical Journal. Almaty, Kazakhstan. - 2020. – No 20 (4) - P. 119-132.
http://www.math.kz/media/journal/journal2021-01-2344842.pdf
Өзектілігі: Уақыт бойынша өзгеретін шекаралы облыстарда стационарлы емес көшіру теңдеулері үшін шеттік есептерді зерттеудің өзектілігі кең ауқымды практикалық қолданылуымен түсіндіріледі Осындай түрдегі есептер жарықтардың таралуы кезіндегі, жағалауларда жарықтар таралған кезде (қозғалмалы шекарасы облыс) материалдардың, механизмдердің немесе ұшу аппараттарының бұзылуына әкелетін тұрақты температура берілгенде; ерітінділердің, топырақтың қатуын зерттеу кезінде; кристалдардың кинетикалық өсуін зерттеу кезінде термиялық әсерлерді зерттеуде үлкен кең практикалық құндылықтарға ие болады.
Жобаның мақсаты цилиндрлік емес облыстарда, атап айтқанда конустық бетпен шектелген облыстарда жылуөткізгіштік теңдеуі үшін шеттік есептерді қою және шешу болып табылады. Қарастырылып отырған есептердің ерекшелігі: уақыттың өзгеруімен облыс шекарасының өзгеруі; уақыттың бастапқы сәтінде аймақтың нүктеге айналуы; конус бетінде берілген шекаралық шарттарда уақыт айнымалысы бойынша толық туындының болуы.
Жобада қол жеткізілген нәтижелер:
Облыстың жылжымалы шекарасында уақыт бойынша толық туындылы шеттік шарты бар екі өлшемді кеңістіктік айнымалы жылуөткізгіштік теңдеуі үшін шеттік есептерді қою және түрлендіру. Грин функциясын құру. Шеттік есептерді шешудің интегралдық берілуі. Екінші түрдегі Вольтерр түріндегі толық сингулярлы интегралды теңдеулерге есептерді редукциялау.
Сәйкес екінші текті Вольтерр типті сипаттамалық сингулярлы интегралды теңдеулерді құру және шешу. Резольвентаны табу. Сипаттамалық теңдеудің резольвенталарын бағалау. Сипаттамалық интегралдық теңдеулердің шешімділігі туралы теоремаларды дәлелдеу.
Екінші текті Вольтерр типті толық сингулярлы интегралдық теңдеулерді сипаттамалық интегралдық теңдеудің шешімімен регуляризация әдісімен, яғни Карлеман-Векуа әдісімен шешу. Шешімнің жалғыыздық класстарын анықтау. Толық сингулярлы интегралды теңдеулердің шешілетіндігі туралы теоремаларды дәлелдеу.
Бастапқы шеттік есептерді шешу. Бастапқы есеп шешімдерінің жалғыздық кластарын анықтау. Шеттік есептің шешілуі туралы теоремаларды дәлелдеу.
Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні:
|
Аты-жөні, дәрежесі/ ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы |
Жобадағы рөлі |
Researcher ID |
Scopus Author ID |
ORCID |
|
Рамазанов Мурат Ибраевич, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор |
Жоба жетекшісі, бас ғылыми қызметкер |
U-8583-2018;
|
13906494700;
|
0000-0002-2297-5488 |
|
Дженалиев Мувашархан Танабаевич, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор |
Бас ғылыми қызметкер |
AAN-7571-2020;
|
55948103100;
|
0000-0001-8743-7026 |
|
Ахманова Данна Маратовна, физика-математика ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор |
Жетекші ғылыми қызметкер |
AAG-2893-2020 |
37013263000 |
|
|
Асетов Алибек Асенович, магистр, докторант (PhD), 3 курс |
Инженер |
AAR-1136-2020;
|
- |
0000-0002-2093-2943 |
Жарияланымдар тізімі:
1 Ramazanov M. I., Gulmanov N. K. On the singular Volterra integral equation of the boundary value problem for heat conduction in a degenerating domain // Vestnik Udmurtskogo Universiteta. Matematika. Mekhanika. Komp'yuternye Nauki. - 2021. - Vol. 31, N 2. - P. 241-252. https://doi.org/10.35634/vm210206.
2 Amangaliyeva M., Jenaliyev M., Iskakov S., Ramazanov M. On a boundary value problem for the heat equation and a singular integral equation associated with it // Applied Mathematics and Computation. - 2021. - Vol. 399. - P. 1-14. https://doi.org/10.1016/j.amc.2021.126009.
3 Ramazanov M. I., Jenaliyev M. T., Tanin A. O. Two-dimensional boundary value problem of heat conduction in a cone with special boundary conditions // Lobachevskii Journal of Mathematics. – 2021. - Vol. 42, N 12. - P. 2913-2925. https://doi.org/10.1134/S1995080221120271. (В печати).
4 Jenaliyev M.T., Ramazanov M.I., Attaev A.Kh.,. Gulmanov N.K. Stabilization of a solution for two-dimensional loaded parabolic equation // Bulletin of the Karaganda University. Mathematics series. - 2020. - No. 4 (100). - P. 55-70. DOI 10.31489/2020M4/55-70.
5 Jenaliyev M.T., Ramazanov M.I., Tanin A.O. To the solution of the Solonnikov-Fasano problem with boundary moving on arbitrary law x = γ(t) // Bulletin of the Karaganda University. Mathematics series. - 2021. - No. 1 (101). - P. 37-49. DOI 10.31489/2021M1/37-49.
6 Дженалиев М.Т., Гульманов Н.К., Рамазанов М.И. К решению одного особого интегрального уравнения типа Вольтерра второго рода // Современные методы теории функций и смежные проблемы: материалы Международной конференции. - Воронеж, 2021. - С. 109.
7 Дженалиев М.Т., Искаков С.А., Гульманов Н.К. Решение краевой задачи в угловой области, симметричной относительно временной оси // Современные методы теории функций и смежные проблемы: материалы Международной конференции. - Воронеж, 2021. - С. 110.
8 Дженалиев М.Т., Рамазанов М.И., Танин А.О. К решению задачи Солонникова-Фазано при движении границы по произвольному закону x = γ(t) // Современные методы теории функций и смежные проблемы: материалы Международной конференции. - Воронеж, 2021. - С. 111.
9 Рамазанов М.И., Дженалиев М.Т., Танин А.О. Двумерная граничная задача теплопроводности в конусе со специальными граничными условиями // Проблемы современной фундаментальной и прикладной математики: Тезисы докладов Международной научно-практической конференции. - Нур-Султан, 2021. - С. 137-138.
10 Рамазанов М.И., Гульманов Н.К. Сингулярное интегральное уравнение Вольтерра краевой задачи теплопроводности в вырождающихся областях // Традиционная Международная апрельская математическая конференция в честь Дня работников науки Республики Казахстан, посвященная 75-летию академика НАН РК Тынысбека Шариповича Кальменова: Тезисы докладов. - Алматы, 2021. - С. 50.
Цитизинді термопсис тұқымынан; анабазинді - жапырақсыз итсигек өсімдігінен және хин ағашынан - хинолинді алкалоид хининді алудың зертханалық әдістері жасалды. Бұл ретте 30 г анабазин, 20 г цитизин және 19 г хинин алкалоидтары бөлініп алынды. Бөлініп алынған алкалоидтардың құрылыстары ЯМР 1Н-спектроскопия, сол сияқты екіөлшемді спектрлер COSY (1H-1H) және HMQC (1H-13C) әдістерімен анықталды. Жаңа гибридті молекулалар алу мақсатында синтон ретінде цитизин алкалоидының химиялық модификациясы жүргізілді, оның негізінде 5 туынды синтезделді , олардың құрылымы физикалық-химиялық тұрақтылар және ИҚ-, ЯМР 1H, 13С-спектрлерінің мәліметтері негізінде анықталды.
Цитизин алкалоидының β-циклодекстринмен супрамолекулярлы кешенді қосылысы алынды. Құрамдастырылған қосылыстар алу мақсатында алғаш рет цитизин алкалоиды мен 3,4-дигидропири¬мидин-(1Н)-2-тиондардың Манних бойынша аминметилдеу реакциясы жүргізілді. 1- N-нитрофенил-2-цитизинилэтанолдың синтезі жүргізіліп түзілу механизмі зерттелді және оның кеңістіктегі құрылымы анықталды. Бұл реакция регио- және стереоселективті түрде жүріп нәтижесінде бір өнім түзілетіндігі анықталды. Рентгенқұрылымдық зерттеу әдісімен 1-N-нитрофенил-2-цитизинилэтанол молекуласының кеңістіктегі құрылымы анықталды. Изоникотинқышқылының гидразидімен 4-(N-цитизинил)бензальдегидтің әрекеттесуі нәтижесінде биологиялық белсенді перспективті жаңа N-(4-(цитизино)бензилиден)-изоникотиногидразид туындысы синтезделіп алынды. Алғаш рет цитизин алкалоидының жаңа туындысы лупинилцитизиннің синтезі жүргізіліп жаңа туындының түзілу механизмі зерттелді. Квантты химияның АМ1 және РМ6 жартылай эмпирикалық әдістерімен хинин молекуласы мен цитизин алкалоидының туындыларының реакциондық қабілеттіліктері анықталды.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер (2021жыл) :
Цитизин мен анабазин алкалоидтары негізінде олардың құрамына флавоноидтар мен көмірсулар молекулаларын енгізу арқылы жаңа қосылыстардың синтезі жүргізілді. Цитизин мен анабазиннің жаңа гибридті туындылары алынды. Алкалоидтардың гибридті молекулаларының құрылысы, реактивтілігі және түзілу механизмі, реакциялардың пайда болу жағдайларын белгілеу зерттелді. Манних реакциясы бойынша кверцетин және дигидрокверцетин флавоноидтарымен цитизин және анабазин алкалоидтарының синтезі жүргізілді. Хинин азидінің пропаргил цитизинімен Cu-катализделген 1,3-диполярлы цикл қосылысы арқылы өзара әрекеттесуі кезінде жаңа гибридті қосылыс синтезделді. Алғаш рет 1,2-азол мен адамантан фрагменттері бар анабазин мен цитизиннің табиғи алкалоидтарының жаңа аралас туындыларын синтездеу әдістері жасалды. Анабазин амидтерінің метилодидімен төрттік аммоний тұздарын түзе отырып квартерлеу жүргізілді. Амид фрагменттері және олардың төрттік аммоний тұздары түрлендірілді; синтезделген қосылыстардың физика-химиялық және спектрлік мәліметтері сипатталды. Циклодекстриндермен цитизиннің функционалдық алмастырылған туындылары негізінде супрамолекулярлық кешендер алынды. Цитизин алкалоиды туындыларының гемореологиялық және цитотоксикалық белсенділікке биологиялық скринингінің деректері алынды. Барлық синтезделген 25 қосылыстың құрылымы ИҚ-, ЯМР1Н-, 13С - спектроскопия деректерімен расталды.
1. Мұқышева Гүлім Кеңесбекқызы – химия ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, Researcher ID AAT-6797-2021; https://publons.com/researcher/4236856/gulim-mukusheva/; ScopusID9243017000;https://www.scopus.com/hirsch/author.uri?accessor=authorProfile&auidList=9243017000&origin=AuthorProfile&display=hIndex; ORCID ID 0000-0001-6706-4816; https://orcid.org/0000-0001-6706-4816;
2. Салькеева Лязат Каришовна- химия ғылымдарының докторы, профессор, Researcher ID U-6095-2018; https://publons.com/researcher/1837252/lyazat-salkeyeva/; ScopusID6603601852;https://www.scopus.com/hirsch/author.uri?accessor=authorProfile&auidList=6603601852&origin=AuthorProfile&display=hIndex; ORCID ID 0000-0003-4207-916X; https://orcid.org/0000-0003-4207-916X3.
3. Шульц Эльвира Эдуардовна – химия ғылымдарыныңдокторы, профессор, ORCID ID0000-0002-0562-4782 https://orcid.org/0000-0002-0562-4782
4.Нүркенов Оралғазы Ақтаевич – химия ғылымдарының докторы, профессор, ORCID ID 0000-0003-1878-2787 /P-5698-2017/ Scopus ID6602633279, https://www.scopus.com/hirsch/author.uri?accessor=authorProfile&auidList=6602633279&origin=AuthorProfile&display=hIndex.
5. Нұрмағанбетов Жангелды Сейтұлы- химия ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, ORCID ID0000–0002–0978–5663 https://orcid.org/0000–0002–0978–5663.
6. Минаева Елена Викторовна - химия ғылымдарының кандидаты, Researcher ID P-1299-2017; https://publons.com/researcher/2051364/yelena-minayeva/; Scopus ID14219484400;https://www.scopus.com/hirsch/author.uri?accessor=authorProfile&auidList=14219484400&origin=AuthorProfile&display=hIndex; ORCID ID0000-0001-9382-5965; https://orcid.org/0000-0001-9382-5965;
7. Кишкентаева Анаркуль Серікқызы - доктор PhD, ORCID ID 0000–0002–9169–3492 https://orcid.org/0000–0002–9169–3492.
8. Сәтпаева Жанаркул Болсынбекқызы- докторант PhD, ORCID ID 0000-0003-0962-1148;https://orcid.org/0000-0003-0962-1148, https://publons.com/researcher/2048101/zhanarkul-satpaeva/,Scopus ID 5530817510,https://www.scopus.com/hirsch/author.uri?accessor=authorProfile&auidList=55308175100&origin=AuthorProfile&display=hIndex.
9. Жасымбекова Айгерим Рысбекқызы - докторант PhD, ORCID ID 0000-0003-1272-9096, https://orcid.org/0000-0003-1272-9096
10. Тлеухор Дина Сапаркызы -магистр, ORCID ID 0000-0001-7682-0255
11. Төлеш Алтынай Мейірханқызы- магистрант ORCID ID 0000-0001-7343-0341.